Dariusz Jaroń
Dariusz Jaroń, rocznik 1985, absolwent ekonomii na Uniwersytecie Jagiellońskim i studiów podyplomowych dla tłumaczy przy katedrze UNESCO. Debiutował w studenckim miesięczniku WUJ, następnie współpracował z krakowskim oddziałem „Gazety Wyborczej”, magazynem „Tenis Klub” i serwisami internetowymi Wisły Can-Pack Kraków i Polskiej Ligi Koszykówki Kobiet. Od lat związany z portalem Interia.pl. Był dziennikarzem i wydawcą redakcji Sport i Fakty, obecnie publikuje w redakcjach magazynowych. Prowadzi również zajęcia dla studentów dziennikarstwa Akademii Ignatianum w Krakowie. W 2016 uhonorowany wyróżnieniem nagrody SDP im. Macieja Łukasiewicza. Teraz został laureatem nagrody SDP im. Kazimierza Wierzyńskiego (2017) za reportaż historyczny "Wierni skale. Historia ściśle tajna", opublikowany na portalu Interia.pl.
BŁAŻEJ TORAŃSKI: Kali, żona Śiwy i hinduistyczna bogini śmierci, nosi przydomek Nanda. Nanda Devi East jest jednym z najwyższych szczytów świata (7434 m n.p.m.), zdobytym podczas pierwszej w historii wyprawy Polaków w Himalaje. Wedle legendy ten, kto wejdzie na Nanda Devi, nie umrze śmiercią naturalną i jego ciało nie zostanie odnalezione. Ta przepowiednia się spełnia?
DARIUSZ JAROŃ: Można tak powiedzieć na podstawie losów polskich himalaistów, którzy wybrali się na wschodni wierzchołek Nanda Devi latem 1939 roku. Było ich czterech: Jakub Bujak i Janusz Klarner, którzy zdobyli szczyt, oraz Adam Karpiński (kierownik wyprawy) i Stefan Bernadzikiewicz. Dwaj ostatni zginęli niedługo później w lawinie podczas próby zdobycia pobliskiego szczytu Tirsuli (7074 m). Lawina pogrzebała ich żywcem w trakcie snu. Bujaka i Klarnera klątwa Nandy dopadła o wiele później. Przeżyli wojnę, ale zginęli w okolicznościach do dzisiaj niewyjaśnionych. O ile śmierć Karpińskiego i Bernadzikiewicza została potwierdzona przez kolegów z wyprawy, co do losów Bujaka i Klarnera są tylko poszlaki i podejrzenia.
Góra Nanda Devi East była w 1939 roku szóstą najwyższą ze zdobytych wtedy na świecie. Wyprawy na Mount Everest kończyły się niepowodzeniem. Dopiero w 1953 roku na jego szczycie stanęli Hillary i Tenzing.
Skuteczne wyprawy na ośmiotysięczniki zaczęły się dopiero w latach 50. Przed wojną stopa człowieka na żadnym z nich nie stanęła. Polacy mieli więc w 1939 roku szósty wynik na świecie. Co ciekawe, Tenzing Norgay, który powtórzył wyczyn Polaków, stwierdził, że to była najtrudniejsza, najbardziej ryzykowna wyprawa wysokogórska w jego życiu. Na Nanda Devi najadł się więcej strachu, niż na Evereście.
Druga wojna światowa rozdzieliła Jakuba Bujaka z żoną i córką. On, z zawodu inżynier mechanik, trafił do oddziału wojska polskiego we Francji, a potem do Wielkiej Brytanii, gdzie wszedł w tajemnice brytyjskiego przemysłu lotniczego.
Pracował przy silnikach samolotów odrzutowych i stał się obiektem zainteresowania brytyjskich służb wywiadowczych. Był przez nie stale monitorowany. Czy to jest klucz do jego tajemniczej śmierci? Takie są przypuszczenia, ale dowodów nie ma.
Ciągnęły go góry i w czerwcu 1945 roku – wraz z koleżanką z Klubu Alpejskiego – wyjechał na tygodniowy urlop do Kornwalii. Tam oboje zaginęli. Jedna z hipotez mówi, że poszli się kąpać lub wspinać na klifach. Utonęli?
Prawdopodobnie. Mimo intensywnych poszukiwań policja nie znalazła dowodów, że utonęli. Nie odnotowano też jego nazwiska w rejestrze zgonów.
Ale cytuje Pan w swoim reportażu historycznym jeszcze dwie, bardziej tajemnicze hipotezy: że sprzątnął go wywiad brytyjski lub porwała radziecka łódź podwodna. Która z tych teorii jest najbliższa prawdy?
Staram się pozostać między tymi teoriami, nie przychylać się do żadnej z nich. Dopóki nie pojawi się jakikolwiek dokument, przełomowy w wyjaśnieniu tej tajemnicy, opowiadałbym się za najmniej sensacyjną wersją: był to nieszczęśliwy wypadek. Trudno jednak uwierzyć, że mogło do niego dojść bez pozostawienia żadnych śladów. Poszukiwali ich także znajomi z brytyjskiego Klubu Alpejskiego. Natrafili na mieszkającą tam kobietę, która dostała od Jakuba Bujaka i jego koleżanki plecak turystyczny z wartościowym rzeczami. Znaleźli też ich namiot wywrócony między wioską a oceanem. Córka Jakuba, Magdalena Bujak-Lenczowska, próbowała dociec prawdy, napisała m.in. list do biura byłego prezydenta RP Ryszarda Kaczorowskiego i Konsulatu Generalnego RP w Londynie. Jedynie dokumenty Scotland Yardu mogłyby rzucić nowe światło na tamte wydarzenia. Ale są utajnione.
Najbliższy termin ich otwarcia: 2045 rok. Śmierć Janusza Klarnera wydaje się mniej tajemnicza. Skatowali go w UB?
Także nie ma dowodów. Wyszedł z domu 17 września 1949 roku i rozpłynął się na ulicach Warszawy. Był oficerem AK, brał udział w powstaniu warszawskim, dowodził oddziałem w Lasach kabackich, odznaczono go Krzyżem Walecznych. Mógł zostać pojmany przez UB. Najpewniej został zamordowany w kaźni przy Cyryla i Metodego. Takie są nieformalne informacje.
Losy bohaterów pierwszej polskiej wyprawy w Himalaje były już wielokrotnie opisywane. Co nowego Pan w tej historii odkrył?
Rzeczywiście nie byłem pierwszym, który opisał wyprawę na Nanda Devi, w przedwojennym himalaizmie sukces Polaków na skalę światową. Ale chciałem tę historię upamiętnić i przypomnieć. Zwłaszcza przez opowieść Magdaleny Bujak-Lenczowskiej, która przez lata dociekała, co stało się z jej ojcem. Czy coś odkryłem? Zrekonstruowałem tę opowieść przez wspomnienia rodziny Jakuba Bujaka i dokumenty. Przypomniałem te ciekawe postaci. Nigdy jeszcze tak długo i dogłębnie nie pracowałem nad tekstem.
Jak?
Magdalena Bujak-Lenczowska udostępniła mi segregatory pełne dokumentów, listów, zdjęć. Rodzina Jakuba Bujaka wykonała kawał pracy, aby pielęgnować o nim pamięć. Czytałem źródła, porównywałem relacje. Rozmawiałem z rodziną, z historykiem specjalizującym się w pracy służb brytyjskich, wreszcie z dokumentalistką TVP i alpinistką Anną Pietraszek, która po 17 latach odnalazła w archiwach Brytyjskiego Instytutu Filmowego film o pierwszej polskiej wyprawie w Himalaje. Chciałem, aby w moim tekście historia przeplatała się ze współczesnością.
Fot: Interia.pl
