W 2017 roku przypada 100. rocznica urodzin Tadeusza Nowakowskiego – prozaika, reportażysty, publicysty emigracyjnego, wieloletniego dziennikarza Rozgłośni Polskiej RWE. Warmińsko-Mazurski Oddział Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich w Olsztynie postanowił uczcić jego osobę ustanawiając najbliższy rok swojej działalności – Rokiem Tadeusza Nowakowskiego.

Tadeusz Nowakowski urodził się 8 listopada 1917 roku w Olsztynie. Był synem historyka, dziennikarza, redaktora „Gazety Olsztyńskiej” w latach 1914-1920 i działacza narodowego Stanisława Nowakowskiego i Emilii z domu Gerka. Po plebiscycie w 1920 roku zamieszkał wraz z rodziną w Bydgoszczy. Uczęszczał tam do gimnazjum im. Marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza, gdzie redagował szkolne czasopismo „Ogniwo”. Po maturze w 1936 r. rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Rok później za pracę o poezji skamandrytów otrzymał nagrodę w konkursie polonistycznym Polskiej Akademii Literatury. W latach 1938-1939 opublikował kilka wierszy w prasie.

Po wybuchu II wojny światowej uczestniczył jako ochotnik w kampanii wrześniowej. W lutym 1940 r. został aresztowany przez gestapo we Włocławku za kolportaż tajnych ulotek. W 1942 r. skazany przez sąd niemiecki na karę śmierci, zamienioną na 30 lat obozu. Karę odsiadywał w kilku więzieniach i obozach, m. in. w Inowrocławiu, Zwickau, Dreźnie, Elsnig-Vogelgesang i Salzwedel. Uwolniony przez armię amerykańską, przebywał w obozie dla wysiedleńców polskich blisko granicy niemiecko-holenderskiej w Haren (Emc).

Pod koniec 1946 r. wyjechał do Włoch, a w roku następnym przedostał się z transportem II Korpusu gen. Władysława Andersa do Wielkiej Brytanii. Będąc w  Londynie nawiązał współpracę z redakcjami polskich czasopism: „Orzeł Biały”, „Tydzień Polski” i „Wiadomości oraz paryską „Kulturą”. W latach 1950-1952 współpracował z Sekcją Polską BBC. Został członkiem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, pełniąc przez wiele lat funkcję sekretarza zarządu.

Po powstaniu w 1952 roku Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa został jej pracownikiem i na stałe przeniósł się do Monachium. Zajmował się głównie literaturą i problematyką kulturalną. Redagował codzienne komentarze polityczne i kulturalne, audycje historyczne i literackie, słuchowiska i cykle wywiadów z ludźmi kultury i polityki.

Tadeusz Nowakowski rozmawia z Witoldem Gombrowiczem, FOT. © NAC

Publikował także na łamach prasy zachodnioniemieckiej, m. in. hamburskiej „Die Zeit” i „Welt der Literatur” oraz „Frankfurter Allgemeine Zeitung” i „Der Monat” (Berlin). Od 1959 r. był członkiem niemieckiej grupy literackiej Gruppe 47. W latach 1964-1965 przewodniczył PEN Club Center for Writers in Exile, a w roku 1966 został członkiem Bawarskiej Akademii Literackiej.

Jako pisarz Tadeusz Nowakowski debiutował tomem opowiadań wojennych („Szopa za jaśminami”, 1948), w których przewijały się przeżycia więzienne autora i wątki wspomnieniowe z rodzinnej Bydgoszczy. Sławę i uznanie przyniosła mu książka wydana przez paryskie Wydawnictwo „Libella” Kazimierza Romanowicza – „Obóz wszystkich świętych” (19571), tłumaczona na osiem języków i wysoko oceniona przez krytyków, a mówiąca o tzw. „dipisach” czyli ludziach wyzwolonych z obozów i przebywających na terenie Niemiec. Był także autorem zbiorów nowel (m. in. w 1968 r. „Aleja dobrych znajomych” i „Niestworzone rzeczy”) oraz kilku powieści, a także sagi rodu Radziwiłów („Die Radziwills. Die Geschichteeiner grossen europäischen Familie”, München 19661).

Spotkanie z Janem Pawłem II; Tadeusz Nowakowski i jego syn Marek (z prawej), Wiedeń 1984, FOT. © NAC

Od 1979 do 1987 roku brał udział jako reporter w około 40 pielgrzymkach papieża Jana Pawła II (z wyjątkiem pielgrzymek do Polski, gdyż odmawiano mu wizy). Z podróży tych powstały liczne książki reportażowe, wydawane przez Polską Fundację Kulturalną w Londynie oraz w wydawnictwach „podziemnych” II obiegu w Polsce. Ukazały się m. in. „Reporter Papieża” (1980), „W bagażniku Jego Świątobliwości” (1981), „Volo papale”  (1982), „Na skrzydłach nadziei” (1984), „Osiem dni w Ojczyźnie” (1985), „Boeing Świętego Piotra” (1986), „Kwiaty dla Pielgrzyma” (1987).

Od 1986 roku, wraz z Włodzimierzem Odojewskim, był przewodniczącym Klubu im. Juliusza Mieroszewskiego, powstałego w Monachium. W 1987 r. przeszedł na emeryturę w Rozgłośni Polskiej RWE, ale do końca jej istnienia (1994) przygotowywał cotygodniowe felietony zatytułowane „Przy kawiarnianym stoliku”.

Przewodniczył Radzie Narodowej Polskiej w Niemczech. Od 1990 roku był prezesem Stowarzyszenia na Rzecz Porozumienia Polsko-Niemieckiego oraz Fundacji Stowarzyszenia. W tymże roku, po raz pierwszy od zakończenia II wojny światowej, przyjechał do Polski. Na początku lat 90. był inicjatorem powstania, a potem prezesem i prezesem honorowym Światowego Związku Bydgoszczan. Dwa miasta szczególnie bliskie pisarzowi: Olsztyn (1991) i Bydgoszcz (1993) nadały mu honorowe obywatelstwa.

W roku 1994 został członkiem-założycielem Stowarzyszenia Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego. Rok później powrócił na stałe do Polski. Rozważał zamieszkanie w Konstancinie-Jeziornie, ostatecznie jednak zamieszkał w Bydgoszczy. Za swoją twórczość otrzymał wiele nagród. Przez Rząd RP na uchodźstwie odznaczony został Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 1993 roku Prezydent RP nadał mu Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Zmarł po długiej i ciężkiej chorobie 11 marca 1996 roku w Bydgoszczy. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 15 marca; po mszy św. żałobnej w kościele Świętego Krzyża, ciało złożono w rodzinnym grobie na cmentarzu pw. Świętego Zbawiciela w Bydgoszczy.

Ireneusz St. Bruski

 

Udostępnij
Komentarze
Disqus

Jest to archiwalna wersja portalu. Nowa wersja portalu SDP.pl, dostępna pod adresem: https://sdp.pl