Lata 2015 i 2016 to czas rocznic związanych z postacią Władysława Gębika – pedagoga i działacza społeczno-kulturalnego spod znaku Rodła, literata i dziennikarza – 115. rocznicy jego urodzin i 30. rocznicy śmierci. W listopadzie br. mija również 70 lat, gdy dr Gębik zamieszkał w Olsztynie. Te wszystkie rocznice stały się inspiracją do upamiętnienia tego niezwykłego człowieka ufundowaniem Tablicy, która 10 listopada zostanie odsłonięta w Olsztynie.
Sama idea upamiętnienia Władysława Gębika powstała w ubiegłym roku, po wypowiedzi prezesa Oddziału Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich w Olsztynie, podczas obchodów 120. rocznicy urodzin Marii Zientary-Malewskiej, dotyczącej pamięci o tych wszystkich, którzy zapisali się swoimi bohaterskimi życiorysami w dziejach ziemi warmińskiej, między innymi dr. Władysława Gębika.
Ten przedwojenny działacz zaangażowanych w obronę polskości na ówczesnych ziemiach należących do Niemiec, urodził się na Podhalu, w Szczyrzycu (1900). Gimnazjum ukończył w Myślenicach, studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1923-1932 był nauczycielem w Miejskim Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym w Katowicach. Na Uniwersytecie Poznańskim uzyskał tytuł doktora nauka filozoficznych (1932). W 1933 roku został nauczycielem Gimnazjum Polskiego w Bytomiu. W połowie lat 30. powierzono mu kierownictwo powstającego Polskiego Gimnazjum w Kwidzynie, które uroczyście otworzył 10 listopada 1937 roku.
Czas pracy pedagogicznej na Powiślu nie trwał jednak długo. 25 sierpnia 1939 roku gestapo aresztowało Władysława Gębika, nauczycieli i uczniów Gimnazjum, i przewiozło do Tapiau, następnie do Grünhof. 21 września tegoż roku dr Gębik i nauczyciele trafiają do obozu koncetracyjnego w Hohenbruch, następnie do KL Stutthof (IV 1940) i KL Mathausen-Gusen (V 1940). Po wyzwoleniu obozu przez jednostki amerykańskie (5 V 1945), w lipcu 1945 roku powrócił do rodzinnego Szczyrzyca.
W listopadzie 1945 roku przeprowadził się do Olsztyna, gdzie został naczelnikiem Wydziału Szkół Średnich w Kuratorium Okręgu Szkolnego Mazurskiego. Angażował się w działalność Polskiego Związku b. Więźniów Politycznych. Został członkiem Rady Naukowej utworzonego Instytutu Mazurskiego. Jako członek Komisji Socjologicznej Rady Naukowej dla Zagadnień Ziem Odzyskanych podejmował sprawy wzajemnych stosunków między ludnością autochtoniczną a napływową. W 1947 roku wszedł do Zarządu Polskiego Związku Zachodniego, a w roku następnym Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik” zleciła mu zorganizowanie w Olsztynie Inspektoratu Kulturalno-Oświatowego, którego został kierownikiem. W 1950 roku został prezesem Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, a w 1952 – kierownikiem olsztyńskiej Delegatury Państwowego Instytutu Sztuki, placówki zajmującej się zbieraniem folkloru warmińskiego i mazurskiego.
W latach 1946-1964 mieszkał w kamienicy przy ul. Wyzwolenia 9, gdzie 10 listopada br. na jej frontonie, zostanie odsłonięta pamiątkowa Tablica.
Wizualizacja Tablicy na frontonie olsztyńskiej kamienicy przy ul. Wyzwolenia 9
W tym domu rodziło się wiele pomysłów dr. Gębika, jak choćby: powstanie „Słowa na Warmii i Mazurach” (tworzy zespół redakcyjny, w którym sam będzie pełnił obowiązki kierownika literackiego), założenie Klubu Literatury Regionalnej (1953), utworzenie olsztyńskiego Oddziału Związku Literatów Polskich (1955). Władysław Gębik był członkiem zespołu redakcyjnego miesięcznika „Warmia i Mazury”, współzałożycielem dwotygodnika „Posłaniec Warmiński”. Uczestniczył w pracach Ośrodka Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego oraz należał do Związku Szczyrzyczan. Był człowiekiem o szerokich zainteresowaniach. Wiele pisał i publikował, w tym również pod pseudonimem: Andrzej Borowik i August Krzywigęba. Pierwsze utwory literackie poświęcił stronom rodzinnym. W 1934 roku ukazała się praca pt. Wiara Ojców, w której zawarł materiały pomocnicze dla działaczy spod znaku Rodła. Po wojnie dużo pisał o kwidzyńskim Gimnazjum (m. in. Burzom dziejów nie dali się zgnieść, Gdynia 1967), szczególnie jednak podejmował tematykę związaną z przeszłością regionu, w którym zamieszkał i tworzył.
– Władysław Gębik starał się być aktywnym do ostatnich swoich dni. Przez swoje długie życie pragnął kształtować Polaka „mądrego przed szkodą”. Temu przeświadczeniu podporządkowane były wszystkie jego inicjatywy, zarówno wtedy kiedy był nauczycielem, jak i w działaniach społeczno-kulturalnych, które doprowadziły do utworzenia olsztyńskiego środowiska literackiego. O tym nie można zapomnieć – stwierdza Jan Chłosta, olsztyński biograf dr. Gębika.
Za swoje zaangażowanie na niwie społecznej, oświatowej i kulturalnej otrzymał Krzyż Oficerski i Komandorski OOP (1962, 1970), tytuł Zasłużonego Działacza Kultury (1963), Nagrodę Wojewódzką za upowszechnianie kultury (1956), Nagrodę im. Włodzimierza Pietrzaka (1960), Nagrodę Regionalną im. Michała Lengowskiego (1970). Pośmiertnie, w 1987 roku, przyznano mu Medal Rodła.
Po trudach, jakże owocnego życia, zmarł 23 marca 1986 w Krakowie. Został pochowany na rodzinnym Podhalu. Natomiast w Olsztynie, jednej z ulic Pieczewa nadano nazwę Władysława Gębika. Jego imię nosi również olsztyńskie Policealne Studium Zawodowe TWP oraz I Liceum Ogólnokształcące dawn. Polskie Gimnazjum w Kwidzynie.
*
Upamiętnienie rocznic związanych z życiem dr. Władysława Gębika odbywa się głównie dzięki społecznemu współfinansowaniu, zarówno Tablicy pamiątkowej, jak i wydawnictw okolicznościowych. Ogłoszona została specjalna zbiórka publiczna. Jeżeli ktoś pragnąłby włączyć się w to dzieło, Społeczna Grupa Inicjatywna i Oddział SDP w Olsztynie, uprzejmie prosi o wpłaty na konto:
Warmińsko-Mazurski Oddział SDP w Olsztynie
Bank Pekao S.A. nr 40 1240 5598 1111 0000 5031 6164
z dopiskiem: DR WŁADYSŁAW GĘBIK
Dziękując za wsparcie tego dzieła, równocześnie informuję, że nazwiska Darczyńców zostaną podane w wydawnictwach okolicznościowych.
Ireneusz St. Bruski
